O artık 70 yaşında. Vazifesine veda ettiği 2018 yılının Aralık ayından bu yana adeta inzivaya çekildiği sıradan bir apartman dairesinde yaşıyor. 60’ların mimarisini yansıtan dolambaçlı bir apartmandaki meskeni Berlin’in merkezinde. Kendisini ziyarete gelen arkadaşlarını o meskende, kitabını yazdığı yerde ağırlıyor. Pazarda, markette onu görmek, onunla konuşmak Berlinliler için son derece olağan.
Kocasının fotoğrafları var vitrinde. Siyah beyaz kent görünümleri, süzülen patenciler, köprü altındaki beşerler fotoğraflara sığan ayrıntılardan sırf birkaçı.
DER SPİEGEL’i konuk eden eski Şansölye Merkel röportaja başlamadan evvel gururla kitabını gösteriyor; halihazırda basılı bir kopyaya sahip olan birkaç bireyden biri. 700 sayfalık kitabın mimarı ve müellifi Merkel’in keyfi yerinde, kendisini ve kitabını anlatmak istiyor. Fakat öncelikle kendisine sorulmak istenen sorular mevcut siyasi gelişmelerle ilgili.
“ALMANLAR GELECEKTEN KORKUYOR. YA SİZ?”
– Ben temelde optimist bir beşerim lakin endişelenmekte haklılar. Şansölye olarak geçirdiğim periyoda bakarsak, birinci 2 yılda şansölyeliğin temel hünerlerini öğrenebildim, sonra birçok kriz başladı. Ve o vakitten bu yana çatışmaların sayısının yalnızca süratle arttığını gördük.
“EĞİL, EĞİL… LAKİN KIRILMADIĞINDAN EMİN OL!”
– İnternetteki yeni toplumsal irtibat seçenekleri sayesinde siyah ve beyaz, grinin tonlarını görme ve uzlaşma seçeneğine nazaran giderek daha baskın hale geliyor. Her şeyi bir ortada tutmak, Avrupa’yı bir ortada tutmak için giderek daha fazla uğraş gerekiyor. Papa Francis bir defasında bana farklı görüşlerle nasıl başa çıkılacağı konusunda bir tavsiye vermişti: “Eğil, eğil, eğil. Lakin kırılmadığından emin ol.” Bu benim vaktimde bile zordu. Artık durum yeniden berbatlaştı.
DONALD TRUMP KAZANDI, ANKETLER YANILDI
– Anketler tekrar yanıldı. Kaç gazete sayfası Harris’in az farkla kazanabileceğine dair haberlerle doldu? Sayısız… Fakat o gün sabah saat altıda erkenden uyandım, cep telefonuma baktım… Sonuç hüzün… Hillary Clinton’ın 2016’da kazanamaması da benim için hayal kırıklığı olmuştu. Şayet siyasette kazan-kazan durumuna müsaade vermeyen ve her vakit sadece kazananları ve kaybedenleri kutuplaştıran biri varsa, o vakit bu tarafsızlık açısından çok sıkıntı bir iştir.
(Yukarıdaki son cümlesinden itibaren Trump’ı işaret ederek yorumda bulunuyor:)
Bu hiçbir vakit benim stilim olmadı. Tahminen Doğu Almanya devrinden etkilenerek satır ortalarını okumayı öğrendim. Kelamda birbirini geçmenin, yenmenin siyasi bir fazilet olduğunu düşünmüyorum. O kadar makus şeyler olabilir ki; hem olumlu hem de olumsuz üstünlükler boşa harcanır. Aslına bakarsanız Trump’la sohbet edemezsiniz, her müsabaka bir rekabettir: sen ya da ben.
Hatırlıyor musunuz? 2017 yılında tipik bir sahne vardı: Beyaz Saray’a yaptığım ziyarette onu vazifedeki fotoğrafçılarla birlikte el sıkışmaya ikna etmeye çalışmıştım, son derece yapan bir formda. O reddetti.
“HER MÜSABAKA BİR REKABETTİR”
Trump çok meraklıydı ve ayrıntıları öğrenmek istiyordu. Lakin bunları sırf kişinin kendi avantajına nazaran test etmek, kendisini güçlendiren ve diğerlerini zayıflatan argümanlar bulmak için. Odada ne kadar çok insan varsa, kazanma dileği da o kadar büyüktü. Onunla sohbet edemezsin, her müsabaka bir rekabettir: sen ya da ben.
“TRUMP DÜNYA BARIŞI İÇİN BİR ZORLUK”
– Bu dünya için, bilhassa de çok taraflılık açısından bir zorluk. Zira bu liderin ardında, dolarla birlikte global para sistemi üzerinde de güçlü bir tesire sahip olan dünyanın en güçlü iktisadı var. Amerikan yaptırımlarının tesiri ile karşılaştırıldığında, Amerikan şirketleriyle artık ticaret yapmayacağımızı söyleseydik bu saçma olurdu. Trump’ın artık Silikon Vadisi’nin muazzam sermaye gücüne sahip büyük şirketleriyle gözle görülür bir ittifakı var: Elon Musk. Şayet onun üzere bir kişi uzaydaki faal uyduların yüzde 60’ının sahibiyse, bu durum siyasi problemlerin yanı sıra bizi, tüm dünyayı son derece endişelendiriyor olmalı.
“MUSK TRUMP’TAN DAHA BÜYÜK BİR TEHDİT Mİ?”
– O kadar ileri gitmem. Lakin siyaset, güçlü ve sıradan vatandaşlar ortasındaki toplumsal dengeyi belirlemelidir. Bankacılık krizinde, euro krizinde ve global ekonomik krizde işleri düzeltebilecek son otorite siyasetti. Ve şayet bu son örnek, sermaye gücü yahut teknolojik yetenekler aracılığıyla şirketler tarafında çok fazla tesir yaratıyorsa, o vakit bu hepimiz için gibisi görülmemiş bir zorluktur.
KİTABA DAİR DETAYLAR
Otobiyografi 700 sayfadan oluşuyor ve 400 sayfada şansölye olarak geçirdiği 16 yılı yazıyor Merkel. Kendisindeki evvelki başbakanlar Merkel’den çok daha az misyon müddetlerine sahip olmalarına karşın sayfalar, hatta kitaplar dolusu anı kaleme aldılar. Pekala Merkel kendini kısıtladı mı?
– Hayır… Zira kitapta farklı bir yaklaşımım var, önsözde de belirttiğim üzere: Şu anda 70 yaşındayım, 35 yıldır Doğu’dayım, 35 yıldır siyasetteyim, görünüşe nazaran iki hayatım fakat gerçekte tek hayatım var. İkinci Yarı, birincisi olmadan anlaşılamaz. Bu yüzden ne değerine olursa olsun iki ciltten kaçınmak istedik, aksi takdirde kimi beşerler sadece Doğu Almanya periyodunu, kimileri ise sadece siyasi devri okurdu. Asıl hayalim yalnızca 500 sayfaydı. Bir şeyi anlaşılır kılmak için her vakit ciltler dolusu yazmak zorunda değilsiniz. Ve evet, bilhassa 1990 sonrası siyasi çalışmalarımla ilgili kısımlarda kendime önemli kısıtlamalar getirdim. Bunu yaparken, Şansölyeliğin karşı karşıya olduğu temel problemlere ait bugünün kritik sorularından kaçınmak istemedim. Görünmeyen yahut istedikleri mevzular hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isteyen insanları hayal kırıklığına uğratacağımı biliyorum. Ancak bu kitabı yalnızca tarihçiler için yazmadım. Gaye siyaseti tarihi gerçekler etrafında olağan bir insanın anlayabileceği formda anlatmaktır.
Kitapta Merkel’in partisi CDU ile tek bir gerçek memnunluk anını tanımladığı fark ediliyor. O da 2000 yılında lider seçildiği an…
– Bu çok özel bir andı; bir parti önderinin hayatında bunlardan çok fazla yok. Ancak CDU’da kendimi her vakit rahat hissettim. 18 yıl beni destekledi ve üyelerin bana olan sadakati ve dayanışması olmasaydı bu mümkün olmazdı.
ERKEK İTTİFAKINA KARŞI EN GÜÇLÜ KADIN
– Partiler iktidar aygıtlarıdır ve iktidar çabaları vardır. 1980’lerin ortalarından beri oradaydılar ve Helmut Kohl’ün, onların güzeline gitmeyecek kadar uzun bir müddet alan, misyondan ayrılışı için hazırlık yapmak istiyorlardı. Sonra Alman birliği geldi ve apansızın bağış skandalından çıkar sağlayan bir bayan çıktı. Fakat partimin bana tuhaf gelmesinin nedeni bu değil! Asıl problem tanınan partilerin geniş yelpazesi göz önüne alındığında, benim idaremde geçirdiğim 18 yıldan sonra farklı bir usule sahip birine duyulan hasret, işin tabiatında var.
KADIN KİMLİĞİ Mİ? DOĞU ALMAN KİMLİĞİ Mİ?
– Doğu Alman kimliğimin daha biçimlendirici olduğunu düşünüyorum. Doğu Almanya’da ömür, özgün olabilmek için daima olarak belirli bir ölçü cüret gerektiriyordu. Bununla direniş savaşçılarının hamasetini kastetmiyorum. Benim için sıkıntı, acı çekmeden bu süreci atlatmaktı. Daha sonra Federal Meclis’teki meslektaşlarım da dahil olmak üzere Batı Almanlara sık sık baktım ve kendime şu soruyu sordum: Devlet Güvenliği onları işe almaya çalışsaydı ne yaparlardı? Artık konuştukları kadar bahadır olabilirler miydi?
2015 EYLÜLÜ… MÜLTECİ AKINI…
– O vakitler, Avrupa’daki büyük kıymetlerimiz ve insanlık onuru hakkındaki güvenilirliğimizden vazgeçeceğimi hissetmiştim. Mesela Almanya hududuna tazyikli su koyma fikri benim için berbattı ve aslında tahlil de olmazdı. Davranışımla ilgili her vakit iki açıklama yapılıyor: Bir versiyona nazaran, hakikaten BM Genel Sekreteri olmayı ve bu nedenle beni olabildiğince çok ülkede tanınan kılmak için herkesi Almanya’ya sokmayı istiyordum. Öteki yorum ise Doğu Almanya travmasından muzdarip olduğum için duygusal olduğum tarafında. İkisi de saçmalık. Geçmişimdeki sisli anılar 2015’in destek noktası değildi.
‘İSLAMCI TERÖR KORKUSUNU ÇOK CİDDİYE ALDIM’
– Ben her vakit insanların çok göç ve İslamcı terör korkusunu çok ciddiye aldım. Bir halk şenliğine gidiyorsanız ve birisinin ardınızdan bıçak çekebileceğinden korkuyorsanız, o vakit bu tehlike o anda mevcut olmasa bile bu çok rahatsız edicidir. Lakin toplumun çok hoşgörüsüz ve sert olacağımızdan korkan ikinci bir kümesi da var. Şansölye olarak her iki kümesi da aklımda tutmam gerekiyordu.
Sığınmacıların sonda reddedilmesinin yanlışsız olduğunu düşünmüyorum. Hudut denetimlerini ve tesirli birçok öteki uygulamayı devreye soktuk. Fakat Almanya sonundaki mültecileri geri gönderirsek her şeyin yoluna gireceğini varsaymak bir yanılsamadır. AB’nin dış hudutlarda bu sorunu çözmesi gerekiyor, aksi takdirde dolanım özgürlüğü rafa kalkacak. Bu, kestirim edilemeyecek sonuçları olan, Avrupa bütünleşmesinin bir nevi bilakis dönmesi manasına gelir.
PUTİN VE UKRAYNA POLİTİKASI
– Açık olmak gerekirse, Putin’in Ukrayna’ya saldırısını haklı çıkaracak hiçbir neden yoktu ve yoktur. Lakin Batı’da daha fazla birlik mutlaka daha uygun olurdu. Olabileceğimiz kadar güçlü değildik.
2008 NATO doruğundaki davranışları nedeniyle Rusya-Ukrayna savaşının günah keçisi haline getirildiği tarafındaki yorumlara ait Merkel şunları pahalandırıyor:
– Bu yalnızca bir yorum değil, gerçek. Örneğin Volodymyr Zelensky’nin, dehşetli katliamın akabinde eski Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy ve beni Bucha’ya davet etmesi, Bükreş’teki ölümlerin sorumlusunun Bükreş’teki tavrımızın olduğunu açıkça tabir ediyordu. Neredeyse üç yıl süren savaş sırasındaki yüreği ve kararlılığından ötürü Zelensky’ye hayranım. Lakin Bükreş konusunda onunla tıpkı fikirde değilim. 2008’de Bükreş de dahil olmak üzere tekraren uyardım: Putin, Sovyetler Birliği’nin çöküşünü 20. yüzyılın en büyük jeopolitik felaketi olarak görüyor. Buradan Rusya’ya yönelik varoluşsal bir tehdit olduğu sonucuna varıyor ve mümkün olan her yerde çatışmayı kışkırtarak öbür eski Sovyet cumhuriyetlerini denetim altında tutmaya çalışıyor. Uyarımda haklıydım. Putin 2008’de Gürcistan’ı işgal etti.
Merkel Putin’i asla hafife almadı. Öte yandan Ukrayna’ya saldırısını tesirli bir halde engelledi. Fakat ne Almanya’nın savunma kapasitesini güçlendirdi, ne Ukrayna’ya silah ulaştırdı, ne de Rus gazına olan bağımlılığını sonlandırdı. DER SPİEGEL muhabirlerine nazaran kitap bu temel çelişkiyi çözemiyor. Vazife mühleti sonunda kriz idaresi övgüyle karşılandı. Fakat Merkel periyodunda kaçırılan fırsatlar: Dijitalleşme eksikliği, harap altyapı, gecikmiş güç geçişi. Kitapta bu bahislere değiniliyor lakin maalesef ayrıntılı açıklama yok.
‘ÜLKENİN GÜÇLÜ VE ZAYIF TARAFLARI BİR DERECEYE KADAR BANA AİT’
– 16 yıldır Şansölyeydim, hasebiyle ülkenin tüm güçlü ve zayıf tarafları bir dereceye kadar bana ilişkin. Elbette her şey tatmin edici bir biçimde sonuçlanmadı ve hatta kimi durumlarda hayal kırıklığı yarattı. Federal ve eyalet hükümetlerinin birlikte çalışmak zorunda olduğu federalizmde her vakit problemler vardır. Dijitalleşme sırf belediye liderinden Şansölyeye kadar ortak bir dürtü olduğunda işe fayda. Vazife yaptığım devirde bu eksikti. Yani evet şunu söyleyebilirsiniz: Bunu Merkel yaptı.
Sırada pek çok hoş şey var: Seyahat etmek, arkadaşlarla buluşmak, kitap okumak, dinlenmek. Ayrıca kitabı gençlerle demokrasi, Federal Cumhuriyetin tarihi ve uzlaşmanın manası hakkında konuşmak için bir başlangıç noktası olarak kullanmayı da hayal edebiliyorum. Her siyasetçinin kendine şu soruyu sorması gerektiğini düşünüyorum: Siyasi rakiplerimin ya da kendi partimin içindeki başka görüşlere ne kadar hoşgörülüyüm? Lakin siyasetçiler örnek olursa insanların birbirini dinleme isteği artabilir.
Merkel’in can dostu, sırdaşı Eva Christiansen, şu günlerde Barack Obama’nın vakfının nasıl çalıştığını görmek için Amerika Birleşik Devletleri’nde. Merkel’in planları ortasında da emsal şeyler var: Vakıf kurmak… Lakin şimdilik Obamalarınki kadar geniş kapsamlı bir çalışma değil. Öte yandan bir vakitler Avrupa’nın en güçlü bayanı olan Angela Merkel’in kitap sayesinde önümüzdeki günlerde multimilyoner olma ihtimali de hayli yüksek. Bunu kendisi söylemese de editörleri ve DER SPİEGEL muhabirleri 700 sayfalık bu yapıtın Merkel’in gücüne güç katacağı ve mütevazı varlığını artıracağı tarafındaki yorumlarda hem fikir.